Học cùng một thầy, sống chung một nhà trong nhiều năm, họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm (1934 – 1991), quê tại Hưng Yên chính là người đã cùng Lưu Công Nhân cống hiến hơn 40 năm cho nền hội họa nước nhà. Ông đỗ kỳ tuyển sinh của Trường Mỹ thuật Kháng chiến tháng 1/1950, cùng đợt với Lê Huy Hòa và Lưu Công Nhân và được đánh giá là một trong những học sinh có triển vọng nhất bởi tư chất riêng biệt trong hội họa.
Ra trường, ông sớm tiếp nhận sự ảnh hưởng của các bậc thầy hậu ấn tượng như Vincent Van Gogh và Paul Cézanne. Nguyễn Trọng Kiệm còn được biết tới là người có tinh thần phấn đấu cao trong lao động nghệ thuật, khả năng tự rèn luyện cao, giản dị trong sinh hoạt và khiêm nhường trong xã hội.
Chân dung của họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm.
Trong giai đoạn từ 1954 đến 1960, các sáng tác của ông xuyên suốt mạch chủ đề hướng theo cách mạng kháng chiến chống Pháp. Sau đó khi nước ta bắt tay vào xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa, ông cũng theo sát đề tài này và phản ánh hiện thực rất có tình. Một số các tác phẩm đặc biệt của ông cho tới ngày nay vẫn được nhiều người nhắc tới, trong đó có 15 tác phẩm thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam như “Rời lều cỏ Bác tiếp tục hành quân (sơn dầu, 1985), “Đứa con ra đời” (Sơn dầu, 1960), “Ghé thăm nhà” (lụa, 1958), “Đứa con nuôi” (Bột màu, 1955), “Tiếng đàn ngoài chợ” (bột màu, 1957), “Xâu kim” (sơn dầu, 1958), “Quán bên đường” (sơn mài, 1960), “Tập đi” (sơn dầu, 1962), “Phát rừng” (bột màu, 1969), “Chuyển gỗ” (giấy xuyến chỉ, 1970), “Người dệt vải” (sơn dầu, 1973), “Phố Hàng Mã” (sơn dầu, 1978), “Bác Hồ ở Pác Bó” (Sơn dầu, 1984), “Chân dung Đặng Thị Khuê” (sơn dầu, 1986) và đĩa sơn mài “Em bé và chim câu.
“Dệt” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, chì trên giấy, kích thước 30 x 48 cm.
“Phong cảnh” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, mực và màu trên giấy, kích thước 29 x 41 cm.
Ngoài ra, các sáng tác của ông còn nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Quân đội Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử (một số tác phẩm về đề tài chống giặc ngoại xâm thời phong kiến và khởi nghĩa Đề Thám), Cung Văn hóa Hữu nghị Việt Xô, Bảo tàng Phương Đông và các bộ sưu tập tư nhân trong và ngoài nước. Trọng Kiệm sáng tác theo thời đại và những điều giản dị trong cuộc sống bằng một khả năng diễn hình chắc chắn, xác thực. Tranh ông vẫn thường reo lên khúc trường ca của tinh thần lao động dựng xây, lạc quan và hướng tới những điều tốt đẹp, cái đẹp trong mỗi con người.
“Chân dung” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, chì trên giấy, kích thước 39 x 27 cm.
Ở lớp nghệ sĩ bấy giờ, Trọng Kiệm đã tạo ra một bản thân không thể lẫn đi đâu hay với ai được, ông vẽ như một nghiệm sinh dai dẳng và chân thành bằng một con đường riêng. Ông cũng từng đảm trách vai trò giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Công Nghiệp Hà Nội, Hội viên sáng lập Hội Mỹ thuật Việt Nam, vinh dự nhận Huân chương kháng chiến chống Mỹ hạng nhất, Huân chương kháng chiến chống Pháp hạng nhất và được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2001.
“Cô gái” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, mực và màu trên giấy, kích thước 41 x 28 cm.
Cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên và duy nhất của Nguyễn Trọng Kiệm, với tiêu đề “Triển lãm tác phẩm Hội họa của họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm”, do Hội Nghệ sĩ Tạo hình Việt Nam và Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp tổ chức tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội từ ngày 7 đến ngày 25 tháng 2 năm 1987, trưng bày tổng cộng 96 bức tranh sơn dầu, trong đó có khoảng 30 bức phong cảnh. Trong số này, một số bức phong cảnh được tác giả đặt tên là “Cảnh miền núi” và được đánh số từ 1 đến 9, nhưng không theo thứ tự thời gian. Chín bức tranh này đã được tạo ra từ năm 1982 đến 1984, qua đó thấy được đam mê của nghệ sĩ với phong cảnh.
“Gia đình” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, chì trên giấy, kích thước 44 x 31.5 cm.
Ông là một trong những nghệ sĩ nổi bật của thời kỳ Kháng chiến (1950-1954), để lại di sản với hàng trăm tác phẩm có giá trị trên nhiều loại chất liệu, bao gồm lụa, sơn mài, và đặc biệt là sơn dầu. Ngoài ra, ông cũng sở hữu hàng trăm bức ký họa từ những năm 1975 trước đây, mỗi tác phẩm đều mang giá trị nghệ thuật đặc biệt, như một biểu hiện riêng của sự sáng tạo của ông.
“Chân dung” họa sĩ Nguyễn Trọng Kiệm, màu trên giấy, kích thước 80 x 60 cm.
Tựu trung lại, Lưu Công Nhân, Lê Huy Hòa, Trần Lưu Hậu, Nguyễn Trọng Kiệm, bốn người đều trưởng thành từ Khóa Kháng chiến và tìm cho mình một tiếng nói mang dấu ấn cá nhân trong làng hội họa. Một người tôn thờ hiện thực với ngòi bút phóng khoáng, một người khắc họa đời sống trong thế giới mong manh siêu thực, một người đẩy xung lực cho những nét bút màu nguyên bản với hội họa hiện đại và thiên dần sang trừu tượng, một người với lối vẽ hậu ấn tượng đặc trưng vẽ lại những quan sát tình cảm của mình. Nhân – Hòa – Hậu – Kiệm là bốn ý thức khác biệt, song ở họ tinh thần cống hiến tận tuỵ cho sự phát triển của mỹ thuật hiện đại nước nhà là điều luôn rực cháy.
Lê Quang
